PASAŻEROM KM: ULGOWY BILET DO TEATRU I MUZEUM

Jeździsz Kolejami Mazowieckimi? Nie wyrzucaj biletu! Przez 30 dni od skasowania wejdziesz ze zniżką do 13 instytucji kultury. Głównie muzeów i skansenów, ale także Teatru Polskiego w Warszawie czy Teatru Dramatycznego w Płocku. Najczęściej zamiast biletu normalnego otrzymasz ulgowy. Do Muzeum Sportu wkroczysz za darmo, w MIK-u przy ul. Elektoralnej oszczędzisz 30 zł, w innych instytucjach zniżki sięgają od 40 do 15%. Projekt premiuje finansowo tych, którzy wybierając rozwiązanie ekologiczne, dojazd koleją nie wytwarzającą smogu, zechcą skorzystać z dóbr kultury. Coś dla nas mieszkańców, ale i dla przyjezdnych.

– Atrakcyjność turystyczna regionu mierzy się ofertą kulturalną – uważa Adam Struzik, marszałek Województwa Mazowieckiego.

– Kolej łączy. Od dziś z 13 instytucjami kultury. Porozumienie obowiązuje do końca roku, ale przedłużenie uważam nie tylko za możliwe, ale i konieczne – ocenia Dariusz Grajda, członek zarządu Kolei Mazowieckich. Na dziś zniżki nie obejmują jeszcze posiadaczy rozszerzonej warszawskiej karty miejskiej (wspólny bilet ZTM-KM-WKD). Jak będzie za rok, czas pokaże. Rozważa się by w przyszłości oferta objęła również miejsca noclegowe przy oddalonych muzeach.

Lista instytucji kultury, w których do końca 2017 r. obowiązuje zniżka:

Teatr Polski w Warszawie
Muzeum Sportu w Warszawie
Mazowiecki Instytut Kultury w Warszawie
Stacja Muzeum w Warszawie i Sochaczewie
Muzeum Literatury w Warszawie
Teatr Dramatyczny w Płocku
Europejskie Centrum Artystyczne im. Chopina w Sannikach
Muzeum Etnograficzne w Warszawie
Muzeum Wsi Radomskiej
Muzeum Wsi Mazowieckiej w Sierpcu
Centrum Sztuki Współczesnej Elektrownia w Radomiu
Muzeum Niepodległości w Warszawie
Muzeum Orła Białego w Skarżysku-Kamiennej

W OŚWIACIE SIĘ GOTUJE

Za 1,5 mld złotych dojdzie do trzęsienia ziemi, do zdemolowania systemu oświaty w kraju. Do tego 40 tys. nauczycieli zostanie zwolnionych. Tym samym musi spaść poziom nauczania. Za ekscesy rządu zapłacą samorządy i my, rodzice.

Co z sobą pocznie legion zdemobilizowanych nauczycieli? To rządu nie interesuje. Zostali wykształceni, przygotowani, nabierali stażu pedagogicznego, oszlifowali się by… podawać zestawy w McDonaldzie? Myć szyby na skrzyżowaniach? To marnowanie człowieka. Jego nadziei, pragnień, osiągnięć, pracy nad sobą. 40 tys. wyrzuconych nauczycieli przy tej samie liczbie uczniów oznacza dramatyczne zaniżenie poziomu. Liczniejsze klasy, słabszy kontakt z pedagogiem, brak indywidualnej pracy z uczniem. To my, rodzice najwięcej stracimy. Nie każdego stać na opłacenie korków, a w szkole z pustawym pokojem nauczycielskim dzieciak niewiele się nauczy.

Rozpaczliwe skutki reformy oświaty wdrażanej wbrew ZNP, PSL i reszcie opozycji, wbrew głosom wielu rodziców, były gorącym tematem podczas świątecznego obiadu, wydanego przez wójta Jadowa, Dariusza Kokoszkę na cześć nauczycieli.

– Szkoły średnie w Łochowie i Tłuszczu biły się o naszych wychowanków – wspomina wieloletni dyrektor SP w Urlach, Henryk Kołek, dziś z werwą prowadzący Związek Emerytów i Rencistów w gminie Jadów. – Najgłośniej za reformą krzyczą ci, co nie mają z oświatą nic wspólnego. Każdy kto bliżej rządu, już się uważa za fachowca.

Głośno śmieje się ze znanych mu osób, które w barwach AWS z marsową miną głosiły konieczność wprowadzenia gimnazjów. Dziś ci sami, w koszulkach PiS-u wyklinają i domagają się zrównania gimnazjów z ziemią. Analizując sytuację polityczną dzisiaj i patrząc na całe Mazowsze, tak sobie myślę, gdyby marszałek Adam Struzik szedł w zaparte, gdy spadł kryzys 2007 roku, samorząd dawno by się rozsypał. W polityce trzeba umieć ustępować, ważyć decyzje. A nieprzejednana postawa i praca oświatowa, to już w ogóle nie idą w parze.

– Wychowałam trzech księży. Kozłowskiego, Burego i Turka. A jakże, jeszcze pana wójta! – ożywia się Maria Wierzbicka, pierwsza kobieta, która kierowała szkołą w Jadowie.

Dariusz Kokoszka ma zgryz. Liczy, że powiodą się jego plany wybrnięcia ze zgotowanej przez rząd katastrofy. Szczegółów nie zdradza. Jednak każdy wie, że jeden budynek szkolny opustoszeje, dwa należy rozbudować, doposażyć pracownie chemiczne, biologiczne, komputerowe. To masa pieniędzy. Owe miliard-półtora złotych rząd warszawski rozkłada się ciężarem po całej Polsce. Bo to samorządy mają płacić za nieprzemyślaną ustawę prawicy.

– Moi uczniowie dali sobie radę, poszli w świat. Jeden został. Jest u nas lekarzem, dzisiaj on o mnie dba, jestem jego pacjentką – uśmiecha się Elżbieta Grzywaczewska, przez lata nauczycielka nauczania początkowego. – Ale martwię się o wnuczkę. Kończy klasę 6-tą. Nikt nie wie, co z nią od 1 września. Jaka 7-ma klasa? Gdzie? Z jakim programem? Kochani tak się nie da… – niepokoi się pani Maria.

Podróże kształcą. Wracając spod Jadowa dzwoniło mi w uszach: „Kochani, tak się nie da…”.

PREZES PAWLAK w OSP MALCANÓW

Lało jakby aniołowie podłączyli do chmur motopompę. Właściwy dzień na powiatowy zjazd OSP pow. otwockiego. Czekając na rozpoczęcie obrad druhowie wymieniają się doświadczeniami i wspominają. Dh Waldemar Wielgołaski (prezes OSP Kąty), leniwie wypuszczając dym z papierosa, wspomina ostatnią akcję: pogoda pod psem, opadają ciemności, mrok skrywa szutrową drogę z Augustówki do Zabieżek. To dalekie rubieże gminy Osieck, przedpiekle Kołbieli, realnie ziemia niczyja. Niegdyś przy takich odludnych wykrotach czaili się zbójcy. I dziś łatwo stracić tu spore pieniądze. Idealne warunki by rozbić samochód, bo w poprzek szosy zaległa majestatyczna sosna. Długa na dobre 15 metrów (nie objedziesz), pień gruby na 45 cm (taranuj, jeśli masz spychacz przed maską). Próbuj hamować jeśli masz talent rajdowca, bo właśnie sypnął pierwszy śnieg. Taki skrzący, wirażowo-poślizgowy. Kto pierwszy wywinął piruecik z dzwonem? Szczęściem nim co do czego już uwijali się na miejscu druhowie, usuwając zawalidrogę. W ostatniej chwili.

Wiedziona ciekawością zajrzałam do garażu. Dwa wozy. Jeden z 2010, drugi rocznik 1970. Druhowie znacznie od niego młodsi majdrują kluczami w szoferce. Przydałby się nowszy, ale i tego wskrzeszą sprawne ręce.

Tymczasem do Malcanowa (gm. Wiązowna) zjeżdżają się delegaci z jednostek, nadciągają wójtowie. Karolina Zowczak (Osieck), dh Janusz Budny (Wiązowna), dh Adam Budyta (Kołbiel), dh Stanisław Wirtek (Sobienie Jeziory). Z niepokojem czekaliśmy na prezesa Zarządu Głównego OSP dh Waldemara Pawlaka. Sobie znanym sposobem przebił się przez ścianę deszczu i dołączył do braci strażackiej. Zachęcał do dalszej pracy w pogodę i taką mokrą niepogodę, jak za oknem. Do brania odpowiedzialności za byt i mienie sąsiadów.

Podziękowałam za czteroletnią współpracę w zarządzie powiatowym OSP. Wiele się w tym czasie udało zrobić. Jednak z nowymi obowiązkami przewodniczącej Komisji Kultury Sejmiku Województwa, pracą zawodową i pocieszną, ale absorbującą córcią wiem, że niedostatecznie przykładałabym się do strażackich powinności. A pustych tytułów nie kolekcjonuję. Zapewniłam o dalszym wsparciu inicjatyw OSP. Bo do tego mam serce, a i czas znajdę dla kolegów druhów. Jednak stanowczo odmówiłam kandydowania do nowego zarządu. Zasiadają w nim: Mirosław Pszonka (prezes), Janusz Budny i Adam Budyta (wiceprezesi), Tomasz Wiącek prezes OSP Sobienie-Jeziory (skarbnik), Marcin Boruc wiceprezes OSP Malcanów (sekretarz). Powodzenia koledzy!

DEMOKRACJA OBRONIONA

Demokratycznie wybrany prezydent Otwocka, Zbigniew Szczepaniak, nadal kieruje miastem. Wyszedł bez szwanku z bezpardonowego ataku radnych prawicy. Miastu nie grozi już komisarz rządowy. Otwocczanie gremialnie potwierdzili swój werdykt z wyborów samorządowych: chcą Szczepaniaka.

W referendum padło ledwo 4600 głosów za odwołaniem prezydenta. Do tego szeregi przeciwników stopniały. Jeszcze dwa lata temu drugiej turze wyborów kontrkandydat otrzymał 6351. Sam Szczepaniak rośnie w siłę: w 2006 poparło go 6217 otwocczan, w 2010 już 7538, a w 2014 nawet 7881. W ostatnia niedzielę kolejne zwycięstwo. Miażdżące. Frekwencja nie sięgała 14%, bo obywatele wiedzą, co jest dla nich istotne.

Chcą samorządowca, bezpartyjnego włodarza, kierującego się interesem mieszkańców. Takim jest Zbigniew Szczepaniak. Wiem, bo blisko współpracujemy od lat. Umie wyważać racje i nie sięga go telefon Centrali Partyjnej. Stąd taka postawa politykierów. Rada Miasta przeforsowała referendum. Ze zgrozą patrzyłam jak ściśle współpracuje aktyw PiS, PO, Wspólnoty Samorządowej przeciw prawdziwemu reprezentantowi ludu. Jeden, jedyny PSL nie przyłączył się do nagonki na prezydenta. Zachowaliśmy milczenie, by nie nagłaśniać tej niegodnej hucpy, która drogo kosztowała każdego mieszkańca Otwocka.

A jest zacementowana dziura w środku miasta. Ulice po deszczu przemierzać można gondolą. Centrum Legionowa, Serocka, Piaseczna mają europejski rozmach. Otwock przespał pierwszych 15 lat wolności, kiedy była możliwość sfinansowania modernizacji. Tylko to nie Szczepaniak był wówczas prezydentem. Nie może być kozłem ofiarnym zadawnionych przewin.

A głośno sarkający panowie radni prawicy? Ile inwestycji ściągnęli w rogatki? Jakie festiwale, ważne wydarzenia? Mnie się udało Stolicę Kulturalną Mazowsza. Może nie wiele, ale działo się cały rok. Wkrótce otwarty zostanie teatr. Krok po kroku, pozytywnie. Na gwałt to można tylko głośno oskarżać, a i to nie wyszło.

Bowiem było to referendum w swej istocie wrogie demokracji, przeciwne wolnym wyborom. Gdyby się powiodło, miastem rządzić miał komisarz, przywieziony w teczce. Namiestnik narzucony przez Warszawę. Bo obywatele wybrali Szczepaniaka i za dwa lata znów będą mogli wybrać go lub skreślić. Niech decydują mieszkańcy, nie garstka niecierpliwych, sfrustrowanych radnych. Tak pojmuję demokrację. I tak pojmują otwocczanie, w 86% zgodni by prezydent Szczepaniak nadal kierował miastem. Za to Wam dojrzali obywatele dziękuję. Obroniliście demokrację w bitwie nad Świdrem. Może małej, ale cały kraj na nas patrzy. Możecie być z siebie dumni.

Oficjalny wynik referendum: OTWÓRZ PROTOKÓŁ

MOTOPOMPA ZAMIAST POMPY

Poświętne świeżym okiem postrzega patriotyzm. 11 listopada: msza, sztandary, hymn i wieńce. Ale też nowa motopompa dla strażaków. Złożyła się na nią gmina, powiat i Samorząd Województwa. Stacjonować będzie w OSP Zabraniec, ale posłuży druhom z całej gminy.

– To nowoczesna, wydajna maszyna. Dotąd musieliśmy korzystać z E-8, bardzo zawodnej, bo liczącej 50 lat – cieszy się dh Kuba Gąsior z Zabrańca. Motopompa podaje wodę na pół kilometra. Można nią osuszać zalany teren, albo tłoczyć wodę w jęzory ognia. Jak potrzeba. Wkrótce przećwiczą jej obsługę drużyny ze wszystkich remiz. Na zawodach strażackich.

Bowiem prawdziwa pomoc rodakom w wypadku klęsk żywiołowych, pożaru, powodzi, spoczywa jak zawsze na druhach OSP. By mieli z czym do ognia, to zmartwienie samorządowców. Wójt Poświętnego, Jan Cymerman zwrócił się jak to określa, do sprawdzonych przyjaciół społeczności, dobrych duchów Poświętnego.

– Podczas programu komponent organizowałem cross finansowanie wozów strażackich. Fajnie, że i teraz udało się z wicestarostą Adamem Łossanem wesprzeć tak potrzebną inicjatywę. Wolność małych ojczyzn czcimy dzisiaj mądrze i przyszłościowo – otwarcie zwracam się do zebranych. Do tej przyszłości nawiązuje przewodniczący Rady Gminy Poświętne, a zarazem prezes OSP Zabraniec, Bogdan Świadek.

Jeden mundur bojowy kosztuje 1600 zł. Do tego hełm, aparat tlenowy dla biegnących w gęsty dym… Na każdym wozie powinno być takich aparatów 5. Kierowcy zbędny, ale reszta załogi może ich potrzebować. Co wtedy? Dokupił ostatnio 2 aparaty. Kosztowały przeszło 6 tys. zł. Cena zdrowia, skuteczności działania strażaków.

– Pozyskaliśmy 2 mln 165 tys. z RPO, blisko 900 tys. z PROW. Inwestycje są w toku. Księgowa mi mówi: wójcie, gdyby nie Sejmik i starostwo, byłoby nam znacznie trudniej – skromnie przemilcza swoje zasługi Jan Cymerman.

Mieszkańcy zbici w gromadę przytupują dla rozgrzewki. Wokoło biel śniegu, umysły rozpalają czerwone płomienie. Świeżości patriotyzmu wtóruje aura. 11 listopada i naprzód Poświętne!

WOT i STO LAT

Otwock liczy równe sto lat. W 1916 Wieś Obok Torów otrzymała prawa miejskie. Z satysfakcją wręczyłam prezydentowi Zbigniewowi Szczepaniakowi najwyższe odznaczenie Samorządu Województwa Mazowieckiego, medal Pro Masovia. Prezydent Zbigniew Szczepaniak zajmująco mówił o planach rozwoju miasta w najbliższych latach. Będzie się działo.

Prezydent tak skupiony na przyszłości, nie zapomniał o tych, którym Otwock wiele zawdzięcza. Wyróżnił blisko 70 wybitnych mieszkańców złotą i srebrną sosenką. Ambasadorami Miasta Otwock mianował Jerzego Baczyńskiego, red. nacz. Tygodnika „Polityka”, aktora Ignacego Gogolewskiego, dyrektora szpitala Grucy – dr Mieczysława Błaszczyka oraz rzeźbiarza Ryszarda Kozłowskiego. 2 x kultura, słowo pisane i medycyna. Obiecujący wybór.

A jubileusz… prawdziwy i zabawny zarazem. Bo było tak: I wojna światowa. Fronty gdzieś daleko, a tu nad Świdrem niemiecka okupacja. Żołdacy w pikielhaubach, jak z „CK Dezerterów”, tylko w realu. Gen. gubernator Hans von Beseler, na wniosek Towarzystwa Przyjaciół Otwocka, nadaje uzdrowisku prawa miejskie. Fajny facet? Pół roku później zamknie Piłsudskiego w więzieniu, a legionistów w obozach internowania. Może dlatego podczas gali nie padło nazwisko tego, który prawa miejskie nadał?

I drugie zagadnienie: komu nadal prawa. Nam, zebranym na sali? W 1916 r. Otwock liczył 7800 mieszkańców, z czego połowę stanowili chrześcijanie, a 3535 modliło się w synagodze. Dziś otwocczan jest przeszło 45 tysięcy. Blisko sześciokrotnie więcej. Jednak izraelitów wymordowano, zatem jak to przemnożyć? Bo ludność chrześcijańska wzrosła dziesięciokrotnie. Galimatias w liczbach prawda? Zostańmy zatem przy jednej: sto lat!

Fot.: Alter Kacyzne, T. Krekora, A. Pawełek, Piotr Ratajczyk, Muzeum Ziemi Otwockiej

ADAM STRUZIK i MŁODZI

Mazowiecki Zjazd Wojewódzki PSL wybrał Adama Struzika na prezesa wojewódzkiego (269 głosów, tj. 88%). Jako kontrkandydata delegaci wyróżnili wójta Cegłowa Marcina Uchmana (32 głosy). Zagrzewająca mowa prezesa Kosiniak-Kamysza. Spotkanie pokoleń ZMW: sołtys Wólki Kosowskiej Stanisław Kiljańczyk i Darek Suszyński. Moc kolegów z terenu. W kuluarach żywo rozmawialiśmy o codziennej pracy w środowisku wsi i miasteczek.

PAMIĘĆ O ZOFII i IGNACYM SOLARZACH WCIĄŻ ŻYWA

W sobotę 22 października 2016 r. zostałam poproszona o otwarcie wystawy „Zofia i Ignacy Solarzowie – idąc ku ludziom”. Wydarzenie miało miejsce w Społecznym Muzeum Ziemi Tłuszczańskiej w Tłuszczu. Ta wyjątkowa wystawa, wypożyczona z Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego w Warszawie, wzbogacona została przez członków Towarzystwa unikalnymi materiałami. Razem 23 plansze. Otwarcie ekspozycji jest bardzo ważne dla lokalnej społeczności, szczególnie mieszkańców Miąsego, w którym Zofia Solarzowa spędziła dzieciństwo.

Wszystko, co tego wieczoru działo się w muzeum, było efektem współpracy zespołu ludzi dobrej woli, którzy potrafią być skuteczni w działaniu. Zaangażowali się uczniowie Zespołu Szkół w Miąsem przygotowani przez Renatę Wilgę-Pieńczuk, członkinie Koła Gospodyń Wiejskich z Jadwigą Morką, kierującą Zespołem Ludowym „Kalinki” i biblioteka. Na uroczystości był obecny burmistrz Tłuszcza Paweł Bednarczyk, który wsparł wystawę, za co mu bardzo dziękuję.

Byli eksperci od Solarzów: moja serdeczna przyjaciółka Zofia Kaczor-Jędrzycka oraz red. Andrzej Sowa, wieloletni dziennikarz Polskiego Radia. Całość nie byłaby możliwa bez zaangażowania i koordynacji ze strony Marcina Ołdaka, prezesa Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Tłuszczańskiej, który tak ochoczo podchwycił pomysł zorganizowania niniejszej wystawy.

Mamy kolejny dowód niezwykłej skuteczności i efektywności działania organizacji pozarządowych, samorządu, instytucji kultury, energicznych jednostek. Na tym polega Ruch Ludowy. Ważna jest też pamięć o postaciach niezwykłych z najbliższej okolicy, które odegrały przeolbrzymią rolę w kształceniu młodzieży. Dobrze, że ta pamięć została przypomniana w czekającym nas okresie zadumy nad tymi, którzy już odeszli.

FILM WOŁYŃ – SPOJRZENIE Z OBU STRON

Film „Wołyń” w oczach ekspertów z obu stron tragedii. Dyskutują dr Olga Linkiewicz (Instytut Historii PAN) i Petro Tyma (prezes Związku Ukraińców w Polsce). Skrót tekstu ukazał się w prestiżowej Krytyce Politycznej, na jednym z kijowskich portali, całość poniżej:

Czerń niech pracuje na czarno

Do kin wszedł film Wojtka Smarzowskiego „Wołyń”. Szefa BCh przedstawia jako oficera nieznanej formacji. Obraz utrwala stereotypy i nie przysłuży się pojednaniu narodów. Pogromów nie będzie, ale zatrudniający ukraińskich robotników dostali argument, by nie płacić im ZUS-u i utrzymywać niegodziwie niskie stawki płacy.

Film zawiera scenę śmierci Zygmunta Rumla, poety i dowódcy VIII Okręgu BCh. Wymazano jego nazwisko oraz nazwę ludowej formacji. Szkoda, że w scenariuszu zabrakło relacji Teofila Nadratowskiego, chłopa udzielającego mu ostatniego noclegu przed wyruszeniem na rozmowy z banderowcami: „nikt w to nie wierzył, wszyscy odradzali, przestrzegali. Odświeżyli mundury u Leśniewskich, bo byli w polskich mundurach, z oficerskimi dystynkcjami. Oni już nie wrócili, ale jeszcze nas ostrzegali, żebyśmy szukali ocalenia w bazie samoobrony w Zasmykach”.

O komentarz do filmu poprosiliśmy dr Olgę Linkiewicz z Instytutu Historii Polskiej Akademii Nauk (konsultantkę historyczną filmu) oraz Petra Tymu, historyka i prezesa Związku Ukraińców w Polsce.

Natalia Meronowna mieszkająca w Polsce od 8-miu lat wybrała się na premierę. Z ciekawości co w jej życiu, jej synów i miliona Ukraińców pracujących w Polsce zmieni ten film.

Olga Linkiewicz: Najlepiej opowiada o tym sam Wojtek Smarzowski. Film nie ma na celu piętnować, ukazywać złego Ukraińca, czy powielać stereotypów, tylko pokazywać zło nacjonalizmu: ideologii, która upowszechniana, propagowana, może prowadzić do zbrodni, do czystek etnicznych. Myślę, że to jest przestroga dla nas wszystkich: dla Polaków i dla Ukraińców. To jest przesłanie bardzo uniwersalne.

Petro Tyma: Kreuje klimat zagrożenia. Krakowska „Gazeta Wyborcza” przytacza, że obok akademika gdzie mieszkają studenci z Ukrainy pojawił się napis „Wołyń pamiętamy”. Środowiska kibicowskie od jakiegoś czasu wieszają na stadionach baner o tej samej treści. W tekstach zespołów z nurtu tzw. rapu narodowego wzywa się do agresji przeciwko Ukraińcom, zaprzecza się ich człowieczeństwu. To krąży w internecie. Mowa nienawiści. W Przemyślu zaatakowano ukraińską procesję, w początku października we wsi Werchrata (woj. podkarpackie) doszło do zniszczenia kolejnego ukraińskiego pomnika. Obawiam się, że film jeszcze bardziej uruchomi ciemną stronę emocji polsko-ukraińskich.

Deputowany Rady Najwyższej Ukrainy Mykoła Kniażycki uważa, że film przyczyni się do skomplikowania i tak trudnych relacji polsko-ukraińskich, ostatnio poddanych próbie w segmencie historia-przeszłość-sposób dyskutowania o przeszłości. Ten film utrwala konfrontacyjno-negatywny nurt. W recenzji ukraińskiego dziennikarza czytam, że „Wołyń” jest częścią polskiej polityki historycznej, w której dominuje jednostronna narracja. Pokazuje cierpienie Polaków, ale przede wszystkim odwołuje się do utrwalonego stereotypu Ukraińca. A że jest filmem w miarę dobrze zrobionym, jego oddziaływanie jest zwielokrotnione.

To film o wojnie domowej, jak w Donbasie? O uchodźcach?

Olga Linkiewicz: To nie była wojna domowa. To co stało się na Wołyniu możemy określić mianem rzezi, ludobójstwa czy czystki etnicznej (wiemy, że wciąż trwa dyskusja dotycząca terminologii). Wydarzenia nie miały charakteru spontanicznego, jak chce to przedstawiać część ukraińskiej historiografii. Nie możemy mówić ani o wojnie domowej, ani o buncie ludowym mas. Wydarzenia tak zwanej rzezi wołyńsko-galicyjskiej są udokumentowane i wiemy, że miały charakter zorganizowany (pisze o tym m. in. Grzegorz Motyka). Decyzje były podjęte na szczeblu najwyższym Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów.

Petro Tyma: W pewnym sensie tak. W filmie mamy taką wieś, gdzie Ukraińcy i Polacy są sąsiadami. Jest też odzwierciedlenie doświadczeń milionów ludzi, którzy w wyniku działań wojennych, nakazów władzy, strachu opuszczali swoje domy. To doświadczenie większości narodów europejskich: ludzie na wozach, z dobytkiem szukający schronienia…

Czy obraz wsi i dworu jest prawdziwy?

Olga Linkiewicz: Wołyń Zachodni w 70% zamieszkiwali Ukraińcy i w większości była to uboga ludność chłopska. Wśród Polaków na wsiach były różne grupy. Dawne polskie osadnictwo – chłopi i szlachta zagrodowa – to była ludność „zruszczona” (jak to określano przed II wojną światową), która w znacznej mierze przejęła zwyczaje i język codzienny sąsiadów. Posługiwała się gwarą ukraińskiego. Rodziny z XIX w. osadnictwa żyły w podobnym stylu jak ukraińscy czy też ruscy sąsiedzi, ale zachowały swoją odrębność (przynajmniej część mieszkańców z tej grupy mówiła po polsku). Chociaż Wołyń był zasadniczo biedny, wśród Polaków były rodziny lepiej sytuowane. Taką stosunkowo zamożną wsią były np. Parośla, w których w lutym 1943 doszło do pierwszej rzezi. Ale także u Polaków przeważały biedne, niewielkie gospodarstwa. Warunki materialne osadników z lat 20-tych często były bardzo złe.

Petro Tyma: Uproszczony. Obok wsi były też kolonie. Polscy osadnicy dostawali ziemię, niejednokrotnie mieli prawo do posiadania broni, współpracowali ściśle z administracją. Ludność miejscowa postrzegała ich jako obcych, a ich stosunek do miejscowych był często pogardliwy. Dwór ukazany jest epizodycznie. W chwili gdy państwo się wali, nie ma policjanta, pojawiają się instynkty zawiści i chęć wzbogacenia się. To nie dotyczy tylko Kresów. Takie same akty kradzieży miały miejsce w Warszawie we wrześniu 1939, w innych regionach Polski, gdy oczyszczano z ludności żydowskiej getta. Jeżeli chodzi o dwór, to mimo państwa, administracji, właściciel ziemski nadal sprawował niemałą władzę. Chłopi byli często od niego zależni. Moja matka opowiadała, że dziadek jeździł do pracy aż pod Płońsk. Bo dziedzic spod Jarosławia miał też tereny pod Płońskim i tam kierował swoich robotników.

Poznamy przyczyny czystki etnicznej?

Olga Linkiewicz: Szukanie przyczyn rzezi w polityce państwa polskiego czy postawie Polaków wobec Ukraińców przed wojną to uproszczenie, typowe dla części historiografii ukraińskiej. To uproszczenie niestety kształtuje pamięć historyczną na Zachodniej Ukrainie.

Petro Tyma: Skutek jest wyrysowany, całe sekwencje zbrodni, napięcia, strachu, palenia wsi. Podłoże konfliktu potraktowano śladowo. To głównie rozmowa na weselu przy wódce. Ktoś nie ma ziemi, Polak-pan, Rusin-cham. To są aluzje. Nie wiadomo czy to frustracja jednego człowieka, czy szersze zjawisko. Niszczona cerkiew na Chełmszczyźnie jest epizodem z fotografią, nie ma sceny w filmie. Rzeczywistość II RP była gorsza niż pokazuje Smarzowski. Żołnierze KOP-u włączyli się w akcję katolicyzacji prawosławnych na Wołyniu. Akcja objęła ok. 7 tys. ludzi. Były interpelacje poselskie w tej sprawie, Maria Dąbrowska pisała o tym w dzienniku. Wieś Hrynki to symbol idiotycznej polityki, przykład bawienia się zapałkami w składzie prochu. Żołnierze KOP-u pod karabinami zmuszali chłopów do przyjęcia komunii w kościele. Czy to nie rodziło chęci zemsty? To też jest przedwojenny Wołyń. Tysiące ludzi z Wołynia sanacyjne władze aresztowały za strajki chłopskie, za działalność komunistyczną, nacjonalistyczną. Ci ludzie się nie rozpłynęli. Gdy rozpadało się państwo wychodzili z więzień, wrócili na wieś. No i była straszna bieda. Obok sfilmowanej idylli warto pokazać inny obraz – strajki chłopskie, policję strzelającą do rolników, starcia, podpalenia. To często nie miało podłoża narodowego. Decydowało rozwarstwienie społeczne i wielki kryzys.

Obok Polaków i Ukraińców pojawiają się Żydzi, Rosjanie, Niemcy. Są wiernie sportretowani?

Olga Linkiewicz: Mamy szereg relacji, które mówią o pogardliwym stosunku polskiej inteligencji wobec Ukraińców. Ale wiemy też, że stosunki polsko-ukraińskie przed wojną na wsi miały często charakter pokojowy i przyjazny. Funkcjonowało pobratymstwo – czyli więź między mieszkańcami wsi, nie będącymi krewniakami. Pobratymstwo służyło niesieniu sobie pomocy. Przykładowo: katolicka rodzina idąc do kościoła zatrzymywała się u rodziny prawosławnej, by pod ich dachem założyć buty. Udzielano sobie noclegu, pomagano w trudnej sytuacji materialnej. Studenci Instytutu Etnologii i Antropologii Kulturowej w Warszawie zebrali ciekawe relacje na ten temat.

Ale powstanie niepodległej Polski nie zostało przyjęte na Wołyniu z entuzjazmem. Istniał mit wywodzący się z I wojny światowej – okresu, w którym nie było konkretnej władzy państwowej na tym terenie: mit „słobody”, życia bez nadzoru, bez panów, bez ucisku. Nie było Rosji, nie było Polski. Z perspektywy wsi powstanie niepodległego państwa polskiego, które jak każde państwo narzucało pewne ramy życia społecznego: podatki, nakazy, zakazy (takie jak ograniczenie upraw tytoniu, wyrębu lasu, czy pędzenia bimbru) traktowano jako ograniczenie „słobody”. Siłą rzeczy urzędnicy i przedstawiciele państwa polskiego nie byli tu mile widziani.

Zwłaszcza w latach 20-tych bardzo popularna była ideologia komunistyczna. W latach 30-tych wzrosła popularność narodowych organizacji ukraińskich. Młode pokolenie było zainteresowane nowinkami, jakie przychodziły z miasta – gramofonem, rowerem czy miejskim strojem. Ale również nowinkami politycznymi.

Petro Tyma: Niemcy pojawiają jak tacy kulturträgerzy – przyjeżdża elegancki oficer, chłopstwo go wita. Oprócz epizodu z zabijaniem Żydów nie pojawiają się jako winowajcy dramatu ludności Wołynia. A postępowali na terenie Komisariatu Ukraina znacznie brutalniej niż w Generalnej Guberni. Pacyfikacje przypominały te z Zamojszczyzny. Einsatzkommanda zabijały Żydów na ulicach. W innych rejonach Europy wywożono do lasu, do obozu, starano się ukryć zbrodnię. Scena z sowieckimi partyzantami to jedna z najbardziej zakłamanych. „Masz szczęście, że trafiłeś na nas, a nie na chachłów” – mówi dowódca. Tymczasem w tych oddziałach służyło wielu Ukraińców i z USRR i z Wołynia. Sowiecka partyzantka realnie wzmacniała konflikt. Walczyła z UPA, dokonywała dywersji przeciw Niemcom nie patrząc na skutki dla ludności cywilnej. Destabilizacja sytuacji zaczęła się w następstwie prowokacji dywersyjnych oddziałów NKWD oraz rajdu gen. Kowpaka. Dochodziło do bitew Niemców z partyzantami, ale i pacyfikacji wsi.

Pamiętna scena: przemyka wilk i daruje życie kobiecie z dzieckiem. Homo homini lupus est?

Olga Linkiewicz: W tej chwili trwa dyskusja, czy próbując uporać się z przeszłością należy rozmawiać, czy należy krzyczeć. Jedna i druga forma jest uprawniona i ma sens. Nie jest dla mnie żadnym zaskoczeniem, że film „Wołyń” jest krzykiem. Smarzowski w swojej twórczości od lat koncentruje się na pokazywaniu przemocy, antagonizmów i ciemnej strony natury ludzkiej.

Wojna zmienia sytuację społeczną, równowagę i postawy społeczne. Przemoc objawia się w formie dotąd niespotykanej. Proszę pamiętać, że przed rzezią wołyńsko-galicyjską dochodzi do Holokaustu, do masowych mordów ludności żydowskiej na miejscu, we wsiach. Inicjatywa i przebieg akcji antypolskiej były wynikiem działań formacji OUN i UPA. To nie jest tak, że chłopi sami z siebie biorą siekiery, idą do sąsiadów i ich mordują – częściowo pod wpływem przymusu, częściowo zachęty OUN, zaczynają przyłączać się do mordów na sąsiadach. Oczywiście nie wszyscy. Jest szereg przykładów pomocy i ostrzegania przed niebezpieczeństwem.

Petro Tyma: Jest też scena wyłowienia zwłok księdza, gdy padają słowa: „to nie zwierzęta, zwierzęta się nie znęcają nad ludźmi”. Wilk, sceny z flagami, okrzyki „Sława Ukrainie”, demoniczni upowcy, ich oficer fanatyk żądny krwi. Takie sceny wdrukowują w pamięć widza negatywny obraz, odwołują się do skojarzeń. Film poprzez naturalistyczne, mocne sceny przywiązuje widza do takiej narracji.

O czym nakręcić film kolejny film o Polakach i Ukraińcach?

Olga Linkiewicz: Brak nowej, współczesnej opowieści o akcji „Wisła”. O losach społeczności ukraińskiej i rodzin mieszanych na Ziemiach Zachodnich.

Bardzo ciekawym okresem są lata 20 lata i 30 XX w. na Ziemiach Wschodnich, które są słabo opisane w historiografii, a co dopiero mówić o bardziej popularnych formach opowiadania o przeszłości. Z jednej strony współżycie mieszkańców, niepozbawione codziennych konfliktów, było dobre. Z drugiej treści nacjonalistyczne i komunistyczne miały bardzo silny wpływ na wieś i antagonizowały mieszkańców. To jest temat wciąż ciekawy dla ludzi na Ukrainie i w Polsce. Dzieci i wnuki przesiedleńców na Ziemie Zachodnie są tym zainteresowane – tworzą grupy w internecie i na facebooku, które wymieniają się zdjęciami i materiałami. Na przykład Olejów na Podolu to świetny portal, na którym byli mieszkańcy starają się mówić otwarcie o przedwojennej rzeczywistości i pokazywać ją za pośrednictwem różnych źródeł.

Petro Tyma: O ludzkich wyborach, bo świat z natury nie jest czarno-biały. Jest gen. Szeptycki i metropolita Szeptycki, ta sama rodzina. Wiaczesław Lipiński – Polak i rzymski katolik – został liderem ukraińskich konserwatystów, dyplomatą w 1918. Jego ukraińskość była wyborem. Są obecne na pograniczu małżeństwa polsko-ukraińsko-żydowskie. To więzy wbrew ideologii, uprzedzeniom i systemom. Taki obraz Wołynia opisuje wydana w 2010 powieść Wołodymyra Łysa „Stulecie Jakuba”. Ukazuje jak trudne było życie zwyczajnych ludzi poddanych presji historii. Biedny chłopak z Wołynia żeni się z Polką. Polka jest z miasta, ciężko jej się odnaleźć w prawosławnej wsi. Potem przychodzi okupacja. I to co umyka z polskiej perspektywy: kolektywizacja, represje i sowietyzacja w latach 1944-56. ZSRR, jego rozpad, reket… Wszystko wydarza się w życiu jednego człowieka.

XXX

Na interwencję ukraińskiego MSZ wstrzymano pokaz filmu w Kijowie. W imię zachowania dobrosąsiedzkich stosunków.

Rozmawiał Manuel Ferreras-Tascón

Fotosy: Krzysztof Wiktor, Forum Film Poland

WIEŚ POD LUPĄ, ENGLERT NAGRODZONY

Co Instytut Teatralny zaproponuje mieszkańcom wsi i miasteczek? Czyli kulisy gali miesięcznika „Teatr”.

Miesięcznik „Teatr” jest niemal rówieśnikiem „Zielonego Sztandaru”. Po hucznych obchodach 75-lecia gazety ludowców, przyszła pora na urodziny „Teatru”. Pamiętam ze szkoły jego statyczną, nobliwą okładkę i właśnie dlatego nie poznałam czasopisma. Przestał być chudym braciszkiem „Dialogu”. Nowoczesna szata graficzna intrygująco zbliża go do magazynu „K Mag”. Ma tyle rozmachu ile trzeba, sporo światła, dobrą ekspozycję zdjęć, bez popadania w artystowski galimatias. „Teatr” jest czytelny, bo „Teatr” nadal się czyta. To zasługa redaktora naczelnego, Jacka Kopcińskiego, który poprowadził jubileuszowy wieczór w murach Instytutu Teatralnego. Kopciński ujął mnie wielką kulturą słowa, płynącą z dużej wiedzy. Do tego człowiek skromny.

– Jestem wzruszony i zaskoczony, bo to jedyna nagroda jaką dostałem – sumitował się przyjmując medal Pro Masovia, najwyższe odznaczenie Województwa, jakie w imieniu marszałka Adama Struzika oraz Komisji Kultury Sejmiku miałam przyjemność mu wręczyć.

No bo faktycznie… MKiDN tak nadaktywny w sprawie dyrektora Teatru we Wrocławiu, czy Teatru Polskiego w Warszawie, o tym „Teatrze” słowa pisanego jakby zapomniał. Z kolei redakcja niesiona entuzjazmem swego lecia, sama rozdawała nagrody garściami! A grono laureatów to areopag świata sceny. I tak nagrodę specjalną za najlepszą kreację aktorską otrzymali Dorota Kolak i Mirosław Baka. Partnerują sobie w spektaklu „Kto się boi Virginii Woolf” na deskach Teatru Wybrzeże w Gdańsku. Eumuntas Nekrošius został wyróżniony za wyreżyserowanie „Dziadów” w Teatrze Narodowym w Warszawie, zaś Krystian Lupa za całokształt twórczości, ze szczególnym uwzględnieniem „Wycinki”. Reżyser raz jeszcze zaskoczył widownię. Ponieważ pojechał z przedstawieniem do Tokyo, na sali objawił się jako wielka głowa, która przemówiła na żywo z ekranu. To mu nadało nieco demoniczny wygląd, ale potwierdził swoją rolę demiurga współczesnego polskiego teatru. Nagrodę specjalną wziął Jan Englert, kierujący obecnie Teatrem Narodowym. W pierwszym rzędzie podziękował zespołowi, podkreślając, że rangę teatru buduje się wysiłkiem zbiorowym, a potem…

– Nieoficjalnie powiem tak: jestem próżny, bo ta nagroda naprawdę sprawiła mi przyjemność – wypalił, nie kryjąc radości. Brawka, cocktail party, czarno-biała wystawa, a ja pomyślałam: no fajno tu macie w tej Warszawie. Szychy, szyszki i szyszeczki, ale co z mieszkańcami wsi i miasteczek? Tylko teatr telewizji? Otóż nie. Przegadałyśmy rzecz z Dorotą Buchwald, dyrektorką Instytutu Teatralnego. Jeszcze za wcześnie by unosić kurtynę. Takie wstępne szkice, ustalenia. Jak co „wyreżyserujemy” to na pewno zaproszę.